Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης Σπάρτης

Το μουσείο της Ιεράς Μητρόπολης Μονεμβασίας και Σπάρτης ιδρύθηκε το 1992, με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Ευστάθιου Σπηλιώτη, και στεγάζεται στο δεύτερο όροφο του μητροπολιτικού μεγάρου (Λυσσάνδρου 5). Η πλούσια συλλογή του, που μαρτυρεί το υψηλό επίπεδο της θρησκευτικής καλλιτεχνικής παραγωγής των πέντε τελευταίων αιώνων, αποτελείται από αξιόλογες φορητές εικόνες, δείγματα χρυσοκεντητικής και αργυροχρυσοχοΐας, λειτουργικά και ιερατικά άμφια, καθώς και από μία σειρά χειρόγραφων εικονογραφημένων κωδίκων. Αν και η Πελοπόννησος, από το 1461, που κατακτήθηκε για πρώτη φορά από τους Τούρκους, και μετά, δεν είχε να επιδείξει ισάξια της Κρητικής Σχολής έργα, η παραγωγή των ανώνυμων κυρίως αγιογράφων, των οποίων έργα υπάρχουν στη συλλογή, μαρτυρεί βαθιά γνώση και επιρροή από τη σχολή των μεγάλων Κρητικών δημιουργών. Ένα από τα έργα στα οποία είναι εμφανής η επίδραση της ζωγραφικής παραγωγής της Κρήτης είναι το βημόθυρο του τέλους του 16ου ή των αρχών του 17ου αι., με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο (αρ. 1). Ανάμεσα στις εικόνες της συλλογής υπάρχουν έργα που φανερώνουν επίδραση από πρότυπα της εποχής των Παλαιολόγων, όπως, πάλι, ο Ευαγγελισμός του 18ου αι. (αρ. 5), έργα με εμφανή λαϊκότροπα στοιχεία, όπως μία απεικόνιση της Θεοτόκου ως Ζωοδόχου Πηγής (αρ. 9), ο Άγιος Γεώργιος έφιππος Δρακοκτόνος (αρ. 28) και η Ανάσταση του Χριστού (αρ. 35), και έργα που είχαν πρότυπα επηρεασμένα από τη δυτική τέχνη, όπως η πολύμορφη εικόνα της Σταύρωσης (αρ. 10). Αξιόλογες είναι η εικόνα της Ανάληψης του Χριστού, του 19ου αι., (αρ. 34), η πολυπρόσωπη εικόνα με την Αγία Τριάδα και τις δεκατέσσερις άλλες εικονογραφικές συνθέσεις (αρ. 42) και οι έξι εικόνες ρωσικής τέχνης του 17ου, 18ου και 19ου αι. (αρ. 79-84). Στην ίδια ενότητα περιλαμβάνονται μερικά εικονίδια τέμπλου με αποστόλους, προφήτες και ευαγγελιστές, δύο λυπηρά (εικόνες από την επίστεψη τέμπλου) και δύο βημόθυρα. Από τη συλλογή των ιερών σκευών του μουσείου αξίζει να προσέξετε ένα ναόσχημο εξάπλευρο αρτοφόριο με πλούσια φυτική και εικονογραφική διακόσμηση, μία αργυρή πόρπη αμφίων, και το ρωσικής προέλευσης ευαγγέλιο με τις πέντε μικρές εικόνες και τη διακόσμηση από σμάλτο και ημιπολύτιμους λίθους στο κάλυμμά του. Από τα ιερατικά και λειτουργικά άμφια ξεχωρίζουν δύο επιμανίκια και ένα επιγονάτιο, που είναι κεντημένα με κλωστές από χρυσό, ασήμι και μετάξι. Τα εικονογραφημένα χειρόγραφα του μουσείου προέρχονται από δύο σπουδαία βιβλιογραφικά εργαστήρια της περιοχής, που λειτουργούσαν στη Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων και στη Μονή Ζερμπίτσας αντίστοιχα. Το παλαιότερο από αυτά είναι ένας περγαμηνός κώδικας του 11ου αι., που περιέχει κείμενα των ευαγγελιστών. Από το 12ο αι. χρονολογούνται άλλοι δύο παρόμοιοι κώδικες, ενώ από τους μεταγενέστερους μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έργα γνωστών κωδικογράφων, όπως του Βρεσθένη Παρθένιου από την Αναβρυτή, του ιερομόναχου πρωτοσύγκελου Γαλακτίωνος και του ιερομόναχου Ιγνάτιου από την Τζίντζινα. Εικόνα του 1749 που απεικονίζει τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης Σπάρτης). «Η Ανάληψη του Χριστού», εικόνα του 19ου αι. (Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης Σπάρτης). Ξύλινο αρτοφόριο του 19ου αι. (Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης Σπάρτης). «Η Γέννηση του Χριστού», εικόνα του 19ου αι. (Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης Σπάρτης).